Nieuwe richtlijnen voor voetwassing op Witte Donderdag

Naar aanleiding van de vraag van paus Franciscus (van 20 december 2014) werd recent door de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en de Regeling van de Sacramenten in het decreet “In missa in Cena Domini” (van 6 januari 2016) bepaald, dat voor de voetwassing op Witte Donderdag voortaan niet alleen mannen in aanmerking komen.

Het decreet herinnert eraan, dat bij de herziening van de liturgie van de Goede Week in 1955 de mogelijkheid werd ingevoerd om na de lezing van het laatste evangelie aan het eind van de mis de ritus te laten plaatsvinden van de voetwassing van twaalf mannen, en dit als veraanschouwelijking van de deemoed en liefde van Christus voor zijn leerlingen.

Op wens van Paus Franciscus is nu op Witte Donderdag in het missaal de Latijnse rubriek dat “daartoe uitgekozen mannen” (“viri selecti”) voor de voetwassing naar een geschikte zitplaats worden geleid, veranderd in: “degenen die daartoe zijn uitgekozen uit het volk van God”. Ook in het “Caeremoniale episcoporum” dient een gelijkaardige verandering in de tekst te worden doorgevoerd. Het decreet wijst erop, dat door deze tekstwijziging een representatieve keuze gemaakt kan worden als uitdrukking van de verscheidenheid en eenheid van elk deel van het Godsvolk: de personen voor de voetwassing worden gekozen uit mannen en vrouwen, en - op adequate wijze - ook uit jongeren en bejaarden, gezonden en zieken, gewijde bedienaren, religieuzen en leken.

In Nederland zal deze wijziging minder opvallen, omdat het “Altaarmissaal voor de Nederlandse Kerkprovincie” van 1979 (p. 314) in afwijking van de Latijnse tekst de zinswending “uitgekozen mannen” al vertaald had met “degenen aan wie de voetwassing zal worden verricht”.

Bij het decreet “In missa in Cena Domini” heeft de Romeinse Congregatie ook een begeleidend schrijven gepubliceerd van diens secretaris, aartsbisschop A. Roche. Deze wijst op de tweevoudige betekenis van de ritus van de voetwassing, die niet alleen een navolging is van wat Jezus deed bij het Laatste Avondmaal, maar ook een uitdrukking van zijn zelfgave. Het begeleidend schrijven geeft de geschiedenis weer van de voetwassing in de Romeinse liturgie. Bij de liturgieherziening volgens Vaticanum II werd in de uitgave van het Romeins Missaal in 1970 de (facultatieve) voetwassing geplaatst na de homilie en werd de bepaling achterwege gelaten met betrekking tot het aantal mannen voor de voetwassing. Ook het Decreet “In missa in Cena Domini” schrijft de voetwassing niet verplichtend voor. De zielzorgers dienen na te gaan of deze ritus opportuun is in de concrete situatie. De voetwassing mag immers niet overkomen als vanzelfsprekend, noch als artificieel, noch als zinloos, noch mag deze worden herleid tot een theatraal element. Evenmin mag op deze heilige avond van de zelfgave van Christus alle aandacht uitgaan naar de voetwassing.

Voor de keuze van de personen voor de voetwassing mag niet slechts een enkele categorie of groepering in aanmerking komen. In het begeleidend schrijven worden de volgorde en de categorieën van personen enigszins gewijzigd en aangevuld ten opzichte van het decreet: leken, gewijde bedienaren, gehuwden, celibatairen, religieuzen, gezonde en zieke personen, kinderen, jongeren en bejaarden.

Van de betreffende recente Romeinse documenten kan de Nederlandse vertaling (© NRL, 2016; overname en publicatie - ook digitaal - alleen na schriftelijke toestemming van de NRL) hier geconsulteerd worden.